هنرمند باید واقعیات را بازتاب دهد - وبلاگ گپ و گفتگو

به گزارش وبلاگ گپ و گفتگو، تهران (پانا) - حاشیه نشینی را یکی از پدیده های توسعه شهرنشینی می دانند؛ البته یکی از انواع ناگوار آن که ناچار با مفاهیمی نظیر فقر و بزه نیز گره خورده؛ و به خاطرِ ویژگی های دراماتیکی واقعیات رایج در آن، موضوع و مورد مناسبی برای پرداخت ازسوی هنرمندان؛ بویژه در نگاه عکاسان و فعالان حوزه سینما و نمایش نیز بوده است.

به گزارش ایران، عمده این آثار، تنها به انعکاس بخشی از حقایق تلخ موجود در این سبک از زندگی پرداخته اند و گاه فارغ از نگاه آسیب شناسانه، تخصصی و کارشناسی شده، به این اکتفا نموده اند که از یک ناهنجاری، زمینه ای برای بروز حس همدردی در مخاطب خلق نمایند و چون این درد ها، سویه های انسانی مخاطب را هدف می گیرد،

بعضاً آثاری متفکرانه هم قلمداد شده اند؛ این در حالی است که نمایشِ رنج برای وزن دادن به نگاه خالق اثر و جذب مخاطب بیشتر، خودش یک ناهنجاری فرهنگی است. در حوزه نمایش نیز کارهای متنوع و پرشماری با نگاه به معضلات مختلف اجتماعی ساخته و عرضه شده اند که بین آنها روینمودهایی بدون جانبداری نیز به چشم می خورند؛ آثاری که از دریچه یک ناظر بی طرف ساخته و پرداخته شده اند و اگرچه از درام بهره می برند؛ اما می توان آنها را به خاطر بازتاب یک واقعه یا یک برهه زمانی خاص، مستند نیز محسوب کرد. خاک سفید از جمله این آثار است که میخواهد در خرده روایت هایش به بخشی از واقعیت حاشیه نشینی اشاره کند؛ چیزی که شاید تأویل درستی از خرده فرهنگ های منحرف در بافت شهری است و باید به مثابه عضوی دچار بیماری، درمانش کرد. مهدی صباغی، فرید رحمتی، میلاد معیری، مهدی یگانه، تیما تقی زاده، حسین کریمی، محسن رضوی نیا، امیر ارسلان عابدی، سحر بهرامی، علی پویا قنامی، المیرا صارمی و سهیل ناجی؛ بازیگران (دور دوم اجرا) نمایش خاک سفید هستند که در دو برهه تابستان و پاییز سال جاری به روی صحنه رفت. محمدرضا هلال زاده این نمایش را با متنی از محمود احدی نیا کارگردانی نموده است.

خاک سفید را در مدت کوتاهی بازاجرا نموده اید؛ این تصمیم، دلیل خاصی داشت؟

اولین دوره اجرای این نمایش بین تیر تا مردادماه سال جاری و در همین پردیس تئاتر شهرزاد بود. بعد از 30 شب اجرا با پیک کرونا در تهران روبرو شدیم و اگرچه قرار بود که سالن های نمایش برای مدتی تعطیل شوند؛ اما به خاطر کاهش شدید مخاطب که ناشی از شیوع کرونا بوده؛ چندان رغبتی هم ازسوی گروه های نمایشی برای ادامه فعالیت های طولانی تر دیده نمی شد. درآن ایام تصمیم گرفتیم مدتی کار را تعطیل کنیم و بعد که اوضاع مساعد و مناسب شد و بعد از یک استراحت کوتاه مجدد برگردیم.

تابه حال به این موضوع فکر نموده اید که برای بیشتر دیده شدن یک نمایش در یک برهه زمانی تعیین، به عنوان کارگردان، نمایش موردنظرتان را با دو گروه بازیگر تمرین نموده و هم زمان در دو سالن مختلف اجرا بروید؟

بی شک چنین کاری شدنی است اما به شخصه موافق آن نیستم؛ چراکه در صندلی کارگردان، هرشب کاری که روی صحنه می بریم را می بینم و سعی می کنم نقاط قوت و ضعف آن را پیدا نموده و برای اجرای شب بعد، روی آنها کار کنم. نکاتی را که بعد از تماشای هرشب اجرا در کارم می بینم، یادداشت می کنم و به روتوش آن می پردازم. دراین حالت، برایم ممکن نیست هم زمان در دو محل حضور داشته باشم و به نتیجه زحمات خودم و بچه های گروه نگاه کنم و دست به تغییرات احتمالی و لازم بزنم. ازطرفی، معتقدم که نباید با یک دست چند هندوانه بردارم و ترجیحم این است که کارم را خیلی پیچیده نکنم. اینکه یک کار تمیز و بی نقص تر انجام دهم، برایم بهتر و لذت بخش تر از انجام چندکار نصفه نیمه پُرایراد است.

در دوره نو اجراهای خاک سفید همه گروه قبلی حضور دارند؟

متأسفانه به خاطر آنکه تعدادی از دوستان بازیگر اجرای قبل، این روزها مشغول کارهای دیگری بودند، از بازیگران دیگری به ناچار جایشان استفاده نموده ایم.

کدام بخش شکل گیری متن خاک سفید از شماست؟

طرح و ایده آن از خودم بود؛ چون آنجا را از نزدیک دیده بودم، به آنجا می رفتم و با آدم های مختلفی نیز درآن محله صحبت نموده بودم. طرحی را که در سر داشتم به محمود احدی نیا دادم و او نیز این متن را نوشت که به نظرم بسیارخوب نوشته و ایده خام من را به خوبی پخته و پرورش داده است.

یعنی شکل گیری آن به خاطرات شخصی شما از رفتن به آن محله برمی گردد؟

من در منطقه تهران پارس بزرگ شدم و با همکلاسی ها و دوستانم هروقت بعد از سرانجام مدرسه، برای بازی فوتبال می رفتیم، در جهتمان از خاک سفید می گذشتیم؛ آن بخش که می گفتند جزیره و اتفاقاتی که آنجا می افتاد را می دیدم و... رفته رفته که سنم بالاتر رفت، زندگی آن آدم ها و اوضاع آن محله برایم جدی تر و در فکرم پررنگ تر شد. کنجکاو شده بودم و بعدها وقتی در جهت هنر قدم گذاشتم، سعی کردم کاری دراین زمینه انجام دهم. راستش من اساساً یک بازیگرم و این، اولین پروژه کارگردانی من است. مدت ها منتظر بودم که متنی به دستم برسد که درباره آن محله و آدم هایش باشد تا بتوانم در هیبت بازیگری، کاری انجام دهم تا به دیگران درباره آنجا و آدم هایش بگویم. بسیار منتظر شدم تا متنی پیشنهاد گردد که بتوانم یکی از آدم های آن طبقه را بازی کنم اما در 12سالی که در عرصه بازیگری حضور دارم، چنین اتفاقی نیفتاد. ازاین رو تصمیم گرفتم خودم دست به کار شوم و خاک سفید اینگونه شکل گرفت؛ کاری که اولین کوشش کارگردانی من است و شاید آخرین؛ چراکه هدفم اساساً بازیگری است و این کار، دغدغه فکری خودم بود.

نتیجه همان چیزی بود که در فکر داشتید؟

خدا را شکر! من تمام کوششم را نموده ام و به قول معروف؛ آنچه الآن حاصل شده، طرح زیبایی است که موردتوجه خیلی ها قرار گرفته و حتی پیشنهادهایی بوده برای اینکه آن را تبدیل به فیلم سینمایی کنیم. البته خودمان فیلمنامه آن را نیز نوشته ایم و ثبت هم نموده ایم؛ اما فعلاً تصمیمی برای ساختنش نداریم که اگر روزی چنین گردد، بی شک کارگردانی اش را به شخص دیگری خواهم سپرد و خودم فقط در آن بازی خواهم کرد.

خاک سفید و حاشیه هایی مانند آن درواقع، بستر رویدادهایی بوده اند که از بطن مسائل اجتماعی، مالی، فرهنگی و... بیرون آمده اند؛ به نظرتان حوزه نمایش، می تواند با بازتاب معضلات اینگونه رویدادها، خرده فرهنگ ها و تبعات آنها نقشی در بسترسازی فرهنگی جامعه داشته باشد؟

هنر و دراین مبحث نمایش، اساساً معرف فرهنگ جامعه اند و کارکردشان همین است؛ یعنی هنرمند و کاری که انجام می دهد، باید روی زمینه های فرهنگی جامعه کار کند و اثر بگیرد و اثر بگذارد. اینکه هنر به فرهنگ متصل بوده و این دو مقوله برهم اثرگذارند، درست؛ اما منظورم این است که گاهی تنها به دلیل جذب مخاطب، ایجاد یک موج هیجانی برای رسیدن به مقاصدی جز فرهنگ سازی و خلق موقعیتی به جهت جریان سازی، سراغ سوژه های اجتماعی می رویم؛ و به نام واکاوی معضلات موجود، از آن رویداد، با اهداف شخصی سوء استفاده می کنیم؛ نتیجه هم بعضاً کارهایی است که می توان انگ سیاه نمایی را نیز به آنها زد. متأسفانه گاهی اینگونه نیز هست و ممکن است نمایشی ساخته و ارائه گردد که تنها افکار مخاطب را به سمت وسویی دیگر پرت کند. چاره کار، مطلع سازی و مطلعی رسانی است. البته معتقدم هنرمند باید وقایع جامعه خودش را انعکاس دهد؛ اما درجهت تنویر افکار عمومی نه ایجاد احساسات کاذب. اتفاقات مختلفی تلخ و شیرین در جامعه می افتند که هنرمند (حال در هر حوزه از هنر) می تواند آنها را در اثر خود بازخلق کند تا نسل های بعدی نیز درباره آن بدانند. جز این اگر عمل کنیم، مخاطب از کار فاصله می گیرد. به نظرم همه باید کار نمایند و سالن های نمایشی پر از مخاطب گردد که کل این ماجرا برای چرخه و حیات و اعتلای هنر نمایش مثمرثمر است؛ اما جذب مخاطب نه به هرقیمتی. تئاتر، فرصت و بستر مناسبی برای افزایش مطلعی جامعه است و می تواند و باید که معضلات جامعه را بیان کند.

این کار درحالی که اجراهای متعددی را براساس متون خارجی می بینیم، درتضاد نیست؟ چون به نظرم اگرچه برخی مسائل در همه جوامع مشترک اند؛ اما نگاه بومی، فرهنگ عامه و جغرافیا، این مشابهت را محدود به پوسته ظاهری مسائل کند و در بطن ماجرا، هر جامعه احتیاج به نگاه انحصاری خودش برای طرح و برطرف آنها داشته باشد.

دراین سال ها که بازیگری نموده ام شاهد بوده ام که مثلاً یک متن خارجی صدها بار در داخل کشور به وسیله گروه های مختلف اجرا شده و بازهم اجرا می گردد؛ درحالی که متون ایرانی متعددی هست که به آنها توجهی ننموده ایم. فکر می کنم که یک آرتیست باید جزو وظایف و مسئولیت های خودش بداند که هنر را به مقدار توان خودش توسعه دهد. اگر هنرمندیم و درک و دریافت هنری داریم، باید دست به خلق و نوآوری هم بزنیم؛ باید خالق داستان و متن و ایده باشیم. باید به پیرامونمان نگاه جدی تر و کنجکاوانه تر بیندازیم. در همین کشور خودمان اتفاقات بسیار و متنوعی رخ می دهد که با نگاهی خلاق و هنرمندانه می توان آنها را بازگو کرد. کارکردِ اجتماعی تئاتر همین است که از جامعه خودش بگوید؛ از مردم و حوادثی حرف بزند که ما آنها را می شناسیم و با آنها زندگی می کنیم؛ حتی اگر از آنها فاصله داریم یا به هردلیلی متوجه حضورشان نشده ایم؛ اما از جنس ما و متعلق به همین آب وخاک هستند. مخاطب نمایش خاک سفید لحظات و حرف ها و صحنه های مختلفی را دراین کار می بیند و می شنود که در زندگی واقعی نیز به شکلی شاهدشان است؛ و اگر به کار حس خوشایندی دارد، به این خاطر است که شادی و غمش از جنس ایرانی است. مخاطب باید بخشی از زندگی را روی صحنه تئاتر ببیند تا خودش و فکرش را خالی کند و بعد از خروج از سالن، کمی آرام گردد.

دلتان می خواست مخاطب با تماشای خاک سفید، چه موضوعی در فکرش تلنگر بخورد؟

اصلاً قصد نداشتم که مخاطب را با تماشای این نمایش به کاری وادار کنم. محله خاک سفید در سال 79 تخریب شد و الآن محله نوی به نام گلشن در آنجا شکل گرفته که مردمان خوب و شریفی نیز آنجا زندگی می نمایند. من این کار را ساختم تا بگویم که زمانی چنین وقایعی هم در جغرافیایی که ما در آن زیست می کنیم، وجود داشته و چنین آدم هایی روزگاری بوده اند؛ این بخشی از واقعیت های جاری در روزگار ماست و به نظرم هنرمند موظف است که از وقایع روز خود برای نسل های بعد، چیزی به یادگار بگذارد. همان طورکه ما الآن دلمان می خواهد از گذشته بدانیم و اگر مستند، فیلم، نقاشی، عکس، کتاب و... از آن روزها وجود نداشته باشد، خلأ بزرگی در فرهنگ و تاریخ خود حس می کنیم. جدای از هرچیزی، ساخت این نمایش، دغدغه سال های من بوده و فکری که مدت ها با آن زیسته ام. درست است که خاک سفیدی دیگر وجود ندارد؛ اما نباید آن را کتمان کرد و نباید از گذشته گریخت.